تعیین واژگان پربسامد در رسانه های خبری فارسی زبان برای آموزش به غیر فارسی زبانان

عنوان صفحه مقدمه 1 فصل اول 3 کلیات 3 1-1- مقدمه 4 1-2- تعریف مسئله 8 1 -2 – 1- تعاریف نظری و عملیاتی 9 1-3- سوال تحقیق: 9 1-4 - فرضیه تحقیق 10 1-5- هدفها: 10 فصل دوم 11 چارچوب نظری 11 2-1- مقدمه 12 2-1-1 - تاریخچه فرهنگ نویسی 12 2-1-2- انواع فرهنگ لغت 13 2-1-3- تعریف واژه 14 2-1-3-1 تعریف بدرهای از واژه 15 2-1-3-2- تعریف نهایی بدرهای 16 2-2- واژگان فعال در انگلیسی 17 2-3- واژگان محدود و نامحدود 17 2-4- واژگان پایه 18 2-5- واژگان تابو 20 2-6- ارتباط بسامد واژگانی و حشو 21 2-7- طول زنجیره و بسامد 22 2-8- مدخل 23 2-8-1- انواع مدخل 24 2-9- نکاتی در مورد الفبای فارسی 25 2-10- وسایل ارتباط جمعی 26 فصل سوم 29 پیشینه تحقیق 29 3-1- پیشینه تحقیق 30 3-1-1-پیشینه تحقیق در منابع خارجی 30 3-1-2- پیشینه تحقیق در منابع ایرانی 36 3-2- پیشینه تحقیق در کتب آموزشی ایران 41 3-3- فرهنگهای بسامدی 44 3-3-1- فرهنگ بسامدی شاهنامه فردوسی 45 3-3-2- فهرست بسامدی هالیوود 47 3-3-3- فرهنگ بسامدی دیوان حافظ 48 فصل چهارم 50 روش تحقیق 50 4-1- روش تحقیق 51 فصل پنجم 55 5 – 1- تحلیل داده ها 56 5-1-2- حروف الفبا به ترتیب بسامد 56 5-1-3- تحلیل داده ها در مورد حروف الفبا 57 5-1-4- تحلیل داده ها در مورد جملات 58 5-1-5- تحلیل داده ها در مورد واژه ها 87 پیشنهادات 93 منابع فارسی 97 منابع خارجی 98 منابع اینترنتی 98 مقدمه واژگان پربسامد واژگانی هستند که رخداد آنها در متون نوشتاری بیشتر از سایر واژه هاست. این امر در زبان انگلیسی کاملا مشهود است. در زبان انگلیسی فهرست واژگان پربسامد در متون نوشتاری ویا حتی رسانه های خبری اعم از مکتوب و یا شفاهی مشخص است. در زبان انگلیسی واژگان پربسامد و پرکاربرد مشخص شده است و حتی درصد این واژگان در متون نوشتاری به مولفین این امکان را می دهد تا در انتخاب واژگان بهتر و موثرتر نهایت توجه را بنمایند. حال این سوال مطرح است که با بهتر بتوانند در زمینه تألیف مطالب آموزشی مفید ازآنها بهره گیرند؟ فهرست واژگان پر بسامد زبان فارسی کدام است ؟ آیا می توان واژگان پایه زبان فارسی را مشخص کرد ؟ آیا واژگان ضروری زبان فارسی را می دانیم ؟ از طرفی می دانیم که علاقمندان زبان و ادب فارسی فراوانند ولی آیا متولیان زبان فارسی جواب سئوالات فوق را مشخص کرده اند یا نه ؟ مطمئناً تاکنون قدم های موثری در این زمینه برداشته نشده است؟ تنها مطالبی که در این زمینه موجود است چند پایان نامه دانشجویی است که اکثر آنها هم اختصاص به واژگان پایه کودکان ابتدایی ایران دارد. لذا در این تحقیق سعی بر این است در قیاس با زبان انگلیسی و با الهام از تحقیقات موجود در زبان انگلیسی فهرستی از واژگان پربسامد در زبان فارسی تهیه گردد تا استفاده کنندگان آن اعم از مولفین کتب آموزشی و هم چنین فراگیران غیر فارسی زبان را هر چه بیشتر به اهداف آموزشی نزدیک کند. تا شاید بتواند منبعی قابل استفاده برای افرادی باشد که می خواهند در تهیه و تدوین متون آموزشی دست به گزینش زده و تعدادی محدود واژه فارسی را انتخاب و ارائه نمایند. به همین منظور با انتخاب پیکره ای از رسانه های خبری مکتوب و شمارش آنها واژگان با بسامد بالا مسخص و در دو گروه جداگانه به ترتیب الفبا و بسامد فهرست شدند. در اولین فصل این تحقیق با اشاره به زبان انگلیسی و مطالعاتی که در این زمینه انجام شده ضرورت این کار در زبان فارسی بیان شده است. در فصل دوم به تاریخجه فرهنگ نویسی در زبان فارسی، انواع فرهنگ لغت هاو تعاریف متعددی از واژه و همچنین تقسیم بندی واژه با توجه به موضوع مورد بحث پرداخته شده است. در فصل سوم پیشینه تحقیق در سه قسمت: منابع ایرانی، منابع خارجی و فرهنگ های بسامدی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم چگونگی مراحل تحقیق را ارائه نموده است. فصل پنجم به داده های تحقیق می پردازد. ابتدا حروف الفبا به ترتیب بسامد فهرست شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، سپس واژگان به ترتیب بسامد و الفبا فهرست ودر نهایت بحث و نتیجه گیری لازم انجام شده است.در پایان تحقیق پیشنهاداتی جهت تحقیقات بعدی ارائه گردیده است. فصل اول کلیات 1-1- مقدمه همیشه این سوال مورد نظر دست اندرکاران تعلیم و تربیت است که چرا دانش آموزان ایرانی در فراگیری زبان انگلیسی موفق نیستند؟ چرا دانش آموزی که دیپلم گرفته و راهی دانشگاه می شود توان استفاده از متون علمی زبان انگلیسی را ندارد؟ چرا دیپلمه های ایرانی در مکالمه انگلیسی ضعیف هستند؟ پس چندین هزار واژه ای که در طول هفت سال آموخته اند کجا باید به کارشان آید. مگر واژه هایی که آنها آموخته اند از نوع واژه هایی نیستند که خود بومی زبانان انگلیسی در مراحل نخست می آموزند و چندین سوال بی پاسخ دیگر. همایش ها و کنفرانس های علمی در جای جای این کشور برگزار می شود، دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت تجارب و اندوخته های خود جهت بکارگیری هرچه بهتر روش های نوین آموزشی را ارائه کرده نظرات و انتقادات خود را بیان می کنند. عمده انتقادات متوجه کتابها و مطالب آموزشی و مولفین است. و اکثریت معتقدند در این مسئله تا نقطه ای که باید برسیم فاصله زیادی باقی است. با نقد کتابها هر از چند گاهی کتابها تغییر می یابند ولی چیزی که کمتر تغییر می یابد واژگان هستند. مولفین کتابها هم به وضوح دلایل گزینش این واژگان را برای دست اندرکاران مشخص نکرده اند . ولی نکته ای که مشخص است این است که واژگانی که در کتب آموزشی ایران برای فراگیران زبان انگلیسی ارائه شده اند با واژگان پربسامد و یا واژگان پایه انگلیسی که مولفین بومی زبان انگلیسی در نظر گرفته اند متفاوت است. مثلاً طبق چندین فهرست ارائه شده از واژگان پربسامد the و of در صدر فهرست قرار دارند ولی در ایران در دوره راهنمایی در اولین کتاب که کتاب زبان اول راهنمایی است هیچ گونه اشاره ای به این واژه ها نشده است. طبق نظر رابرت هلریچ سه واژه ی : i – and – the) ( ده درصد متون نوشتاری زبان انگلیسی را تشکیل می دهند. واژه the در سال دوم راهنمایی بکار می رود و of هم در پایه سوم راهنمایی و آن هم در بحث مالکیت برای اشیاء. نحوه ارائه این دو واژه هم طوری است که دانش آموزان در سالهای نخست فراگیری زبان انگلیسی به خوبی این دو واژه را درک نمی کنند. اگر مقایسه ای بین زبان انگلیسی و زبان فارسی در زمینه آموزش داشته باشیم درمی یابیم که ما تازه در اول راهیم. در حین مراحل تحقیق برای نگارش این پایان نامه با بررسی مطالبی که جهت آموزش زبان انگلیسی و خصوصاً گزینش واژگان انگلیسی توسط مولفین متون زبان انگلیسی گردآوری شده این نکته حاصل شد که محققان این رشته چقدر حساب شده قدم های علمی خوبی برداشته اند که نتیجه کار آنها کمک بسیار خوبی است برای مولفان کتب آموزشی زبان انگلیسی. در زبان انگلیسی واژگان پربسامد و پرکاربرد مشخص شده است و حتی درصد این واژگان در متون نوشتاری به مولفین این امکان را می دهد تا در انتخاب واژگان بهتر و موثر نهایت توجه را بنمایند. زبان انگلیسی که در اکثر کشورهای جهان به عنوان زبان دوم تدریس می شود موجب شده تا محققان بومی زبان این رشته در همه زمینه های آموزشی تلاش زیادی نمایند. در زبان انگلیسی علاوه بر اینکه واژگان پربسامد مشخص است محققان دیگری هم واژگان پایه این زبان را مشخص کرده اند. واژگان کاملاً ضروری که در دو جلد کتاب به نامهای 504 واژه کاملاً ضروری و 1100 واژه کاملاً ضروری فهرست شده اند و در تیراژ بالا در اکثر کشورهای جهان به چاپ می رسند گواه دیگری در زمینه توجه به گزینش واژگان در زبان انگلیسی است . حال این سوال مطرح است که با توجه به وضعیتی که کشورمان از نظر سیاسی و فرهنگی در جهان دارد برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در این زمینه چه فعالیتهایی انجام شده. آیا اگر کشوری از ما در خواست کرد که کتابی جهت آموزش زبان فارسی به آنها معرفی کنیم جواب ما چه خواهد بود ؟ آیا محققان در زبان فارسی مطالبی را ارائه کرده اند تا مولفان بهتر بتوانند در زمینه تألیف مطالب آموزشی مفید ازآنها بهره گیرند؟ فهرست واژگان پر بسامد زبان فارسی کدام است ؟ آیا می توان واژگان پایه زبان فارسی را مشخص کرد ؟ آیا واژگان ضروری زبان فارسی را می دانیم ؟ از طرفی می دانیم که علاقمندان زبان و ادب فارسی فراوانند ولی آیا متولیان زبان فارسی جواب سئوالات فوق را مشخص کرده اند یا نه ؟ مطمئناً تاکنون قدم های موثری در این زمینه برداشته نشده است؟ تنها مطالبی که در این زمینه موجود است چند پایان نامه دانشجویی است که اکثر آنها هم اختصاص به واژگان پایه کودکان مقطع ابتدایی ایران دارد. لذا در این تحقیق سعی بر این است در قیاس با زبان انگلیسی و با الهام از تحقیقات موجود در زبان انگلیسی فهرستی از واژگان پربسامد در زبان فارسی تهیه گردد تا استفاده کنندگان آن اعم از مولفین کتب آموزشی و هم چنین فراگیران غیر فارسی زبان را هر چه بهتر به اهداف آموزشی نزدیک تر کند. تا شاید بتواند منبعی قابل استفاده برای افرادی باشد که می خواهند در تهیه و تدوین متون آموزشی دست به گزینش زده و تعداد محدودی واژه فارسی را انتخاب و ارائه نمایند. حال نکته مهم انتخاب پیکره زبانی است جهت بررسی و شمارش واژگان و در نهایت مشخص نمودن واژگانی که از بسامد بیشتری برخوردارند . با مراجعه به تحقیقاتی که تاکنون در مورد بسامد واژگان در زبان فارسی انجام شده است می توان همه آنها را در سه بخش تقسیم بندی نمود : الف : فرهنگ های بسامدی در مورد آثار ادبی همچون دیوان حافظ یا شاهنامه فردوسی ب : واژگان پر بسامد در نوشته های کودکان دوره ابتدایی ایران که توسط بدره ای(1350) در دهه 40 وفکری( 1382) در دهه هفتاد انجام شده است . ج : یک مورد هم واژگان پربسامد در گفتار که توسط سلیمی( 1383) در زبان گفتار بزرگسالان تهرانی انجام شده است. در تمامی مطالعات انجام شده پیکره انتخاب شده کمتر از صد هزار واژه را شامل شده است . در انتخاب پیکره چند نکته مورد نظر قرار گرفته است : الف ) انتخاب واژگانی که عموم جامعه امروز با آنها سروکار داشته باشند. ب ) واژگانی که جزو زبان فارسی معیار باشند. ج ) با توجه به شرایط زمانی واژگانی باشند در همه زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی. د ) با توجه به اینکه واژگان متون نوشتاری بهتر قابل استناد هستند پیکره جزو واژگان نوشتاری باشد. و در نهایت با لحاظ کردن همه شرایط و سنجیدن محدودیت ها رسانه های خبری موردانتخاب قرار گرفت . چرا که رسانه های خبری نمایندگان زبان معیار می باشند. تعداد بسیار زیاد رسانه های خبری اعم از نوشتاری و شفاهی تأثیرفراوانی در زبان و فرهنگ امروز ما دارد. بنابراین برای انتخاب نمونه جامعه ای گسترده پیش رو بود . از طرفی با مراجعه به واژگان پر بسامد درزبان انگلیسی ملاحظه می شود که اکثر آنها از پیکره متون نوشتاری انتخاب شده اند و حتی افرادی هم که بعنوان منتقد قصد آزمایش کردن واژه ها را داشتند این کار را با متون نوشتاری انجام داده اند و درصد واژگان پر بسامد را در میان متون نوشتاری مشخص کرده اند. بنابراین در این تحقیق از رسانه های شفاهی صرف نظر شد و فقط به رسانه های مکتوب اکتفا شده است. البته رسانه های خبری مکتوب خود مجموعه ای کثیر را شامل میشوند و در این میان از رسانه های محلی با واژگان محلی صرف نظر شد چرا که ملاک انتخاب واژگان فارسی معیار است. البته چون رسانه ها انعکاس دهنده اخبار با شرایط سیاسی و اجتماعی روز می باشند زمان انتخاب هم در واژه های بکار رفته موثر است. به همین دلیل زمان انتخاب رسانه ها به تابستان و پاییز 1388 محدود شده است. تلاش شده بیشتر مطالب از رسانه هایی انتخاب شوند که هم در جمع رسانه های کثیر الانتشارند و هم از تیراژ بالایی برخوردارند که در نهایت روزنامه های: ایران ، جام جم، خراسان ، مردم سالاری، سرمایه ، ایران ورزشی به عنوان نمونه انتخاب شدند. 1-2- تعریف مسئله این که گویشوران زبانها در گفتار روزمره شان برخی از واژه ها را بر برخی دیگر ترجیح می دهند و یا از استفاده بعضی از واژه ها پرهیز می کنند، امری غیر قابل انکار است. و در رسانه های خبری هر کشوری هم که نماینده رسمی زبان معیار آن جامعه می باشند سعی می شود واژگانی متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی و سیاسی آن جامعه بکار رود و واژگانی بر دیگر واژگان ارجحیت داده شده و مدام واژگانی منسوخ شده و در افکار عمومی به دست فراموشی سپرده می شوند. نکته دیگر اینکه دستیابی به همه ابعاد مختلف یک زبان برای فراگیران خارجی امری ناممکن است لذا برنامه ریزان آموزشی و معلمان مجبورند با توجه به محدودیت های زمانی و همچنین موقعیت فراگیران دست به گزینش محتوای دوره های آموزشی بزنند. از طرف دیگر حوزه واژگان بر خلاف دستور حوزهای بسیار گسترده می باشد که این امر موجب می شود گزینش واژگان بر حسب نیاز فراگیر ضرورت پیدا کند.مجموعه کلماتی که ما بلد هستیم فرهنگ لغت ذهنی ما را می سازند و فرهنگ لغتی که از کتاب فروشی ها می خریم شامل اطلاعاتی هستند که در فرهنگ لغت ذهنی ما نیز یافت می شوند. اگر چه احتمالا هیچ متکلم انگلیسی زبان تمامی 450000 کلمه فهرست شده در فرهنگ لغت وبستر را بلد نیست ولی همه متکلمین زبان انگلیسی در مورد لغات موجود در فرهنگ های لغت ذهنی خودشان بیشتر از آنچه در هر فرهنگ لغت فهرست شده ای آمده است می دانند. در یکی از معروفترین زبانهای پی جین به نام انگلیسی بنیادی که توسط آگدن و ریچاردز وضع شده است فقط از 850 واژه استفاده شده و 18 فعل کمکی دارد املای معمول انگلیسی بکار رفته و به جنبه صوتی زبان هم توجهی نشده است.که این خود بر اهمیت گزینش می افزاید. در زبان فارسی هم چنین مساله ای وجود دارد، هیچ کس نمی تواند ادعا کند که تمامی واژگان فرهنگ لغت معین و یا دهخدا را می داند ولی همه گویشوران فارسی زبان خود را مسلط به زبان فارسی می دانند و هر کسی فرهنگ لغت ذهنی مربوط به خود را دارد. و هر کسی در کلام خود و یا نوشته هایش در استفاده از واژگان دست به گزینش می زند که این امر بر کسی پوشیده نیست. 1 -2 – 1- تعاریف نظری و عملیاتی تعریف نظری: واژگان پربسامد واژگانی هستند که رخداد آنها در متون نوشتاری بیشتر از سایر واژه هاست. تعریف عملیاتی: در این تحقیق پیکره شمارش شده بیش از یک صد هزار واژه می باشد، از این میان تعداد زیادی از واژه ها هستند که فقط یک بار به کار رفته اند و تعداد واژگان با بسامد بالا کمتر از هزار واژه می باشند، ودر نهایت هم تعداد 800 واژه به عنوان واژگان پر بسامد انتخاب شدند، بنابر این واژگان پر بسامد واژگانی تعریف شدند که بسامدشان 4 یا بیشتر از 4 باشد. 1-3- سوال تحقیق: حال این سوال مطرح می شود که: واژگان پر بسامد زبان فارسی در رسانههای خبری فارسی زبان ایران کدامند؟ 1-4 - فرضیه تحقیق در بین واژگانی که همه روزه در رسانه های خبری فارسی زبان ایران بکار می روند گروهی از واژه ها هستند که پر بسامدترند. فراگیران غیر فارسی زبان عموما توانایی یادگیری تمام واژگان زبان فارسی را ندارند، وبا توجه به محدودیتهای گوناگون ترجیح می دهند واژگانی را بیاموزند که آنها را سریعتر به اهداف مورد نظر می رسانند. 1-5- هدفها: با اینکه سالیان دراز از آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان می گذرد هنوز متأسفانه فرهنگ لغتی که بر مبنای آموزشی و علمی تهیه شده باشد وجود ندارد.مگر نه این است که در همه رشته های تخصصی اعم از پزشکی و مهندسی و غیره فرهنگ لغت های ویژه ای برای کاربران آن رشته ها وجود دارد.پس لازم است برنامه ریزان و مولفین کتب آموزشی به این نکته توجه کرده و در صدد تهیه فرهنگ لغتی برآیند که نیاز مخاطبین خود را برآورده ساخته و یکی از ملاکهای مهم انتخاب واژگان را بسامد رخداد واژه ها در نظر گیرد.